نواب اربعه امام زمان (عج )در غیبت صغری

1-   عثمان بن سعید

ابو عمرو عثمان بن سعید عمری، نخستین سفیر حضرت مهدی علیه السلام بود و در سامرا اقامت داشت. وی از سوی امام هادی و امام عسکری علیهما السلام وکیل و نماینده بود. وی مورد اعتماد امام هادی علیه السلام بود و آن حضرت به یاران خود می فرمود: ابوعمرو مردی ثقه و امین است و هر چه به شما بگوید از جانب من است، و آنچه به شما می رساند از جانب من می رساند. عثمان بن سعید امام حسن عسکری علیه السلام را غسل داد و کفن و حنوط کرد و به خاک سپرد [ بحار الانوار، ج 51، ص 346 ] او توانست سرشناسان امامیه را قانع سازد بر اینکه امام دوازدهم برای محفوظ ماندن از دست دشمنان در پرده غیبت به سر می برد و آنها را متقاعد ساخت که خود نماینده راستین آن حضرت باشد. موقعیت ممتاز او در زمان امام دهم و یازدهم علیهما السلام سبب شد که وکلا دعوی وی را بپذیرند بدون این که او را مورد سؤال قرار داده و معجزه و یا حتی حجتی از وی بخواهند. [ اصول کافی، ج 1، ص 329 ]. عثمان بن سعید از زمان امام حسن عسکری علیه السلام رئیس وکلای امام بود و تمام وجوهی که شیعیان توسط وکلا می فرستادند، همه به وی تحویل داده می شد و او نیز آن را خدمت امام تقدیم می کرد. پس از وفات امام حسن عسکری علیه السلام نیز به طور مخفیانه سازمان وکالت را اداره می کرد [ اختیار معرفظ الرجال، ص 532 ]. پس از وفات عثمان بن سعید حضرت مهدی علیه السلام طی نامه ای به پسرش تسلیت فرمود. عثمان بن سعید چون درگذشت او را در جانب غربی بغداد در شارع المیدان، در اول محل که معروف به درب الدجله است، در داخل مسجد، درب راست که داخل می شوند، در قبله مسجد به خاک سپردند.

وی از یازده سالگی در محضر امام هادی علیه السلام به خدمتگذاری و کسب فقه و حدیث و تعالیم اسلامی اشتغال داشته است.

عثمان بن سعید وکیل خاص و نماینده سه امام معصوم، امام هادی، امام حسن عسکری و امام زمان علیهم السلام بود.

عثمان بن سعید حدود پنج سال نیابت حضرت را به عهده داشت.

فرهنگ الفبایی مهدویت موعود نامه، ص 481 – 483.

2-  محمد بن عثمان

دومین نائب از نواب اربعه امام زمان علیه السلام و فرزند نائب اول – عثمان بن سعید – است. در زمان حیات پدرش از طرف امام حسن عسکری علیه السلام به نیابت از امام غائب معرفی شده بود و عثمان بن سعید به هنگام مرگ خود امر نیابت را به دستور امام زمان علیه السلام به فرزند خود محمد سپرد. شیعیان به عدالت، وثاقت و امانت داری او اتفاق نظر داشتند. توقیعات حضرت در امور مهم دینی در طول زندگانی او با همان خطی که در زمان پدرش عثمان بن سعید صادر می شد، به دست او صادر می گشت و به دست شیعیان می رسید. شیعیان جز او کسی را به نیابت نمی شناختند و علائم و کراماتی هم از او نقل شده است. [ غیبت طوسی، ص 360 ]. او بیشترین مدت نیابت در میان نواب اربعه را به خود اختصاص داد و حدود چهل سال به عنوان نائب و رابط بین امام و شیعیان بود. لذا توفیق یافت مشکلات و مسائل فقهی، کلامی، اجتماعی و... بیشتری را از محضر مبارک امام زمان استفسار نماید و در اختیارعموم مردم قرار دهد. کنیه او ابو جعفر است. امام حسن عسکری علیه السلام فرمودند: عمری – عثمان بن سعید – و پسرش – محمد بن عثمان – هر دو ثقه هستند. هر چه آنها به تو برسانند از طرف ما می رسانند [ غیبت طوسی، ص 360 ].

ابو جعفر محمد بن عثمان در سال 305 هـ.ق در آخر ماه جمادی الاولی وفات کرده است. قبر او در کنار قبر مادرش بر سر راه کوفه و در محلی که خانه اش آن جا بود، واقع است. این محل در سمت غربی بغداد می باشد.

فرهنگ الفبایی مهدویت موعود نامه، ص 620 – 621.

3-حسین بن روح

سومین نائب خاص از نواب اربعه ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی است. وی در میان شیعیان بغداد از اشتهار خاصی برخوردار بود و یکی از افراد مورد اطمینان و اعتماد محمد بن عثمان عمری به شمار می رفت. برخی گفته اند حسین بن روح قمی بوده است. محمد بن عثمان از دو یا سه سال قبل از وفات خود، با ارجاع بعضی از شیعیان به حسین بن روح که اموالی از سهم امام یا غیر آن را پیش او می بردند، زمینه را برای نیابت وی از طرف امام زمان علیه السلام هموار می نمود. در توقیعی نسبت به او وارد شده: او کاملا مورد وثوق و اطمینان ما است و در نزد ما مقام و جایگاهی دارد که او را مسرور می گرداند. بنابر شهادت مورخین قرون اولیه و محدثین متقدم او اعقل الناس زمان خود بوده است و از داناترین افراد به شمار می رفت. حسین بن روح بیست و یک سال نیابت حضرت را به عهده داشت و در ماه شعبان سال 326 هـ.ق وفات یافت. قبر او در نوبختیه در جانب غربی بغداد است.

فرهنگ الفبایی مهدویت موعود نامه، ص 278 – 279.

4-علی بن محمد سمری

چهارمین و آخرین نایب از نواب خاص امام زمان علیه السلام است. نیابت او از طرف امام زمان علیه السلام به سفارش حسین بن روح صورت گرفت. وی از خانودانی متدین و شیعی بوده است که در خدمتگذاری به سازمان امامیه از شهرت بسیاری برخوردار بودند و همین اصالت خانوادگی او، باعث شد که در سفارت با مخالفت چندانی مواجه نگردد. شش روز قبل از رحلت سمری توقیعی از سوی امام دوازدهم صادر شد که در آن صاحب الامر علیه السلام مرگ نائب چهارم را پیشگویی و زمان مرگ او را نیز تعیی کرده بود. متن توقیع بیانگر پایان غیبت صغری و انقطاع نیابت خاصه، و آغاز غیبت کبری و نیابت عامه است. حضار از توقیع شریف نسخه برداری کردند و از نزد او بیرون رفتند و روز ششم بازگشتند و دیدند نزدیک است جان به جان آفرین تسلیم کند. به وی گفتند: جانشین شما کیست؟. فرمود: خدا را مشیتی است که خود انجام خواهد داد. این مطلب را گفت و درگذشت. علی بن محمد سمری در سال 329 هـ.ق وفات یافت و قبر او در بغداد، د ر خیابان معروف به خلنجی، جنب ربع المحوّل، نزدیک نهر ابوعتاب می باشد. او سه سال امر نیابت حضرت را به عهده داشت.

فرهنگ الفبایی مهدویت موعود نامه، ص 504 – 505.